آزمون NIPT یا NIFTY یا تست غربالگری غیر تهاجمی که به آن Cell Free Fetal DNA نیز می‌گویند، یک تست غربالگری پیش از تولد برای اختلالات کروموزومی شایع (مثل تریزومی 21، 18 و 13) و تعیین جنسیت از هفته 10 حاملگی می‌باشد. تریزومی حالتی است که به جای دو نسخه از یک کروموزوم، 3 نسخه وجود دارد و در اثر آن اختلالات شدید ذهنی و جسمی بروز می‌کند.

کاربردهای تست NIPT

-تعییناختلالات کروموزومی نظیر سندرم داون (تریزومی 21)، سندرم ادوارد (تریزومی 18) و سندرم پاتو (تریزومی 13)

- تعیین جنسیت در مواردی که احتمال وراثت اختلالات ژنتیکی مرتبط با کروموزوم X وجود دارد که سردستة این اختلالات عبارتند از: سندرم X شکننده، دیستروفی عضلانی دوشن، هموفیلی و هیپرپلازی مادرزادی آدرنال.

چه کسانی کاندید انجام تست NIPT هستند؟

طبق توصیه مشترک انجمن متخصصین زنان و زایمان آمریکا و انجمن طب مادر و جنین در سال 2015 و انجمن بین‌المللی غربالگری دوران بارداری در سال 2014 این تست را می‌توان به گروه‌های ذیل پیشنهاد نمود:

$1·       زنان 35 سال یا بالاتر

$1·      وجود یک تست غربالگری مثبت (مانند تست‌های غربالگری سه ماهه اول، دوم، اینترگریتد و یا سکوئنشیال).

$1·       وجود یافته‌ای در سونوگرافی که نشان دهندة افزایش ریسک اختلالات کروموزومی است.

$1·       وجود سابقة قبلی جنین و یا فرزند مبتلا به تریزومی‌های شایع

$1·       والدین حامل جابه‌جایی رابرتسونی که سبب افزایش ریسک تریزومی 13 و 21 در جنین می‌شود.

$1·       وجود سابقه خانوادگی ابتلا به تریزومی 21، 18 و 13

$1·      عدم انجام تست‌های روتین غربالگری تا 22 هفتگی به هر دلیل و یا وجود یک یافته سونوگرافیک غیرطبیعی از هفته 22 به بعد.

در گروه‌های پرخطر هم در موارد ذیل می‌توان بعنوان یک پیش تست قبل از انجام تست‌های تشخیصی از این تست استفاده نمود:

$1-      زنانیکه ترس زیادی از نمونه‌گیری تست‌های تشخیصی مثل آمنیوسنتز و یا CVS دارند،

$1-      زنانیکه زیر بار ریسک سقط تست‌های تشخیصی نمی‌روند،

$1-     زنانیکه سابقه سقط مکرر (سه و یا بیشتر از سه سقط زیر 20 هفتگی و یا وزن جنین زیر 500 گرم) دارند،

$1-      زنانیکه سابقه پارگی کیسه آب دارند،

$1-     زنانیکه دارای جنین طلایی (جنینی که بعد از چندین سال ناباروری، والدین با سن بالا و یا حاصل از حاملگی IVF تشکیل شده‌اند) هستند.

توجه: در زنان باردار مبتلا به کانسر و یا زنان دارای سابقه دریافت خون طی 12 ماه گذشته دارند، این تست توصیه نمی‌شود.

مزایای این تست

تست NIPT نسبت به سایر تست‌های غربالگری این مزایا را دارد:

$1·      مثبت کاذب کمتر: احتمال مثبت کاذب این تست زیر یک درصد برای تریزومی‌های 21، 18 و 13 است.

$1·      قدرت تشخیص بالاتر: بدلیل تفکیک DNA آزاد موجود در گردش خون مادری با منشأ جنینی (cff DNA) از DNA آزاد با منشأ مادری (cfm DNA) که در این روش انجام می‌گیرد، قدرت تشخیص به بالای 99 درصد برای اختلالات کروموزوم‌های 21، 18 و 13 می‌رسد.

$1·      صحت بالای تعیین جنسیت: قدرت تشخیص جنسیت در این روش بالای 97% است که نسبت به بسیاری از تست‌های مشابه خود بالاتر است.

$1·      عدم وجود احتمال سقط جنین: بر خلاف روش‌های تشخیصی تهاجمی، بدلیل آنکه این تست فقط بر روی خون مادر انجام می‌شود، ریسکی برای ایجاد سقط جنین ندارد.

$1·      عدم تأثیر پذیری از بارداری‌های قبلی: از آنجائیکه نیمه عمر cff DNAکمتر از 2 ساعت است بنابراین بارداری‌های قبلی اختلالی در نتیجه تست ایجاد نمی‌کند.

$1·       تشخیص زود هنگام: این تست از هفته 10 بارداری قابل انجام است.

$1·       جوابدهی سریع: جواب بین 3 تا 7 روز کاری بعد از نمونه‌گیری آماده می‌شود.

$1·       بهترین پروتکل غربالگری بعد از هفته 22 بارداری.

نتایج چگونه تفسیر می‌شوند؟

     نتایج به سه صورت کم خطر، پرخطر و بدون نتیجه گزارش می‌شود:

$1·      کم خطر: نشانه آن است که به احتمال بیش از 99 درصد جنین از نظر اختلالات کروموزوم‌های 21، 18 و 13 در محدوده کم خطر می‌باشد.

$1·      پرخطر: نشانه آن است که به احتمال بیش از 99 درصد جنین از نظر اختلالات کروموزوم‌های 21، 18 و 13 در محدوده پرخطر بوده و برای تایید جواب باید یک تست تشخیصی تهاجمی نظیر آمنیوسنتز را انجام شود.

$1·      بدون نتیجه: در موارد خیلی نادر، بدلیل ناکافی بودن میزان cff DNA در خون مادر (ناشی از وزن بالای مادر و یا سن پایین جنین) تست جواب نداده و نیاز به خونگیری مجدد داریم.

از رایج‌ترین و مطمئن‌ترین روش غربالگری در سه ماهة دوم بارداری تست کوآد مارکر است كه شامل اندازه‏گيرى چند محصول باردارى در خون مادر و مقايسة مقادير به ‏دست آمده با مقادير نرمال جامعه مى‏باشد.

تست کو آد مارکر نسبت به تست پیش از خود یعنی تریپل مارکر قدرت تشخیص بیشتری دارد و موارد مثبت کاذب آن کمتر است و امروزه این تست جایگزین تست تریپل مارکر شده است. تست کوآد مارکر بین هفتة 15تا 17 بارداری انجام می‌شود اما بهترین زمان انجام آن هفتة 15 بارداری است.

آزمایش کوآد یا مرحله دوم ، یک آزمایش غربالگری خون مادر است که به دنبال چهار مارکر AFP ، hCG ، Estriolو Inhibin-A می گردد .

آلفافتوپروتئين (AFP) پروتئینی است که توسط جنین تولید می شود.
گنادوتروپين كوريونيك انساني (hCG) هورمون تولید شده جفت است.
استريول غير كونژوگه (uE3) استریول استروژن تولید شده توسط جنین و جفت است.

مارکرInhibin-Aیک پروتئین تولید شده توسط جفت و تخمدان است.

احتمال وجود سندرم داون با انجام محاسبات آماری بر روی مقادیر به دست آمده از این تست، سن مادر و موارد دیگر همچون وزن مادر، سابقة مصرف سیگار، دیابت، بارداری‌های دو قلو و غیره محاسبه می‌گردد. نتایج تست کو آد مارکر خطر وجود دو بیماری مادرزادی دیگر را نیز نشان می‌دهد. این بیماری‌ها «تریزومی 18» و «نقص‌های لولة عصبی» هستند.

سندرم داون به عنوان شایع‌ترین اختلال ژنتیک شناخته می‌شود ( با شیوع 1/5 مورد در هر 1000 زایمان که به تولد زنده می‌انجامد). درصدی از جنین‌های مبتلا به سندرم داون پیش از زایمان مادران می‌میرند.

بروز سندرم داون با سن مادر رابطه مستقیم دارد به طوری که خطر تولد نوزادان مبتلا به سندرم داون در مادران تا سن 30 سالگی تقریباً ثابت بوده و حدود 1 در 1000 می‌‌باشد و از آن پس به صورت تصاعدی افزایش می‌یابد به طوری که در سن 35 سالگی 1 در 250 و در سن 40 سالگی 1 در 75 می‌شود. با این حال 80% موارد سندرم داون در زنان زیر 35 سال بروز می‌کند (زیرا تعداد بارداری در سنین بسیار بیشتر است). زنانی که در بارداری‌های قبلی دارای فرزند مبتلا به سندرم داون بوده‌اند نیز در معرض خطر بیشتری قرار دارند. تأثیر عوامل دیگری همچون سن پدر، سابقه ابتلاء در اقوام درجه 2 و یا 3، تشعشعات محیطی و غیره هنوز به طور کامل به اثبات نرسیده است . از رایج‌ترین روش‌های غربالگری سندرم داون تست‌های کو آد مارکر است که شامل اندازه‌گیری چند محصول بارداری در خون مادر و مقایسه مقادیر به دست آمده با مقادیر نرمال جامعه ما باشد.

این سونوگرافی نوعی غربالگری است که غربالگری آنومالی جنینی نامیده میشود و به معنی جست وجو درباره مشکلات عمده در آناتومی جنین می باشد و تک تک اعضای حیاتی جنین مثل قلب ، مغز ، کلیه ، معده و ...بررسی میشود تا طبیعی بودنشان تایید شود . در کل هر گونه ناهنجاری را در بدن جنین مشخص می کند و سوراخهای قلب ، بطن های مغز و ... را هم چک میکند.

بهترین زمان انجام سونوگرافی آنومالی اسکن

سه ماهه دوم بارداری از هفته 14 بارداری آغاز می شود و تا هفته 28 ادامه می یابد.از آنجا که بر اساس قوانین سقط‌درمانی با محاسبۀ تاریخ اولین روز قاعدگی فقط تا هفتۀ ۱۹ امکان‌پذیر است، سونوگرافیآنومالی بین هفته های 16 تا 18 بارداری انجام می شود تا در صورت وجود مشکلی که نیاز به ختم بارداری دارد، این امکان برای والدین وجود داشته باشد تا قانونی اقدام کنند .

موارد برسی سونوگرافی آنومالی اسکن

1- ساختار و شکل سر جنین : بررسی مشکلات مغزی که نادر است .
2- صورت جنین : بررسی شکاف لب و شکاف کام در داخل دهان جنین که به سختی دیده می شود.
3- ستون فقرات جنین : بررسی مقطعی ستون فقرات و طول آن برای اطمینان از هم راستایی استخوان ها و پوشش پوست بر روی ستون فقرات پشت.

4- دیواره شکم جنین : بررسی پوشیده شدن تمام اندام های داخلی با استفاده از دیواره شکم ، همچنین بررسی جفت، بند ناف و آب دور جنین
5- قلب جنین : بررسی دریچه های قلب و رگهای اصلی و شریانها
6- شکم جنین : گاهی جنین مقداری از آب دور خود را قورت می دهد که به صورت حباب های سیاه رنگ در شکم جنین دیده می شود.

7- کلیه های جنین : بررسی کلیه ها ، کالیسها یا لگنچه و … و بررسی حرکت ادرار به داخل مثانه
8- دست ها، پاها و بازوهای جنین : بررسی تعداد انگشتان دست و پاها و چسبندگی آنها و ...
9- معده جنین : گاهی جنین مقداری ازمایع آمنیوتیک که درآن قرار گرفته را قورت میدهد ، که درمعده اش به عنوان یک حباب سیاه دیده می شود.
10- تعیین جنسیت جنین
11- جفت : بررسی موقعیت جفت و نوع و گرید آن و رگهای خونی بندناف

12- مایع آمنیوتیک : بررسی مقدار آب دور جنین تا برایحرکت جنین مقدار کافی آب وجود داشته باشد.
در طی سونوگرافی آنومالی اسکن، بخش هایی از بدن برای بررسی رشد جنین اندازه گیری می شود :
- دور سر (HC)
- دور شکم (AC) : جهت بررسی اختلال رشد داخل رحمی (IUGR) مهم است که محیط دور شکم رشد نکرده و فقط سر رشد کرده است .
- استخوان ران یا ران (FL)
- اندازه گیری قطر سر یا BPD
- بررسی (F.O ) یا اکسی پوتو فرونتال فقط در الیگوسفالی اندازه‎گیری می‎شود .
- اندازه گیری ها باید متناسب با آنچه در این ماه انتظار می رود و زمانزایمانباشد. اگر اختلاف بین اندازه ها بیش از دو هفته باشد ، نیاز به بررسی و آزمایشهای بیشتر است.

برخی مشکلات راحت در سونوگرافی دیده می شوند و برخی دیگر به راحتی دیده نمی شوند. ممکن است این مشکلات جدی و یا قابل درمان باشند. اگر بیماری یا ناهنجاری قابل درمان مطرح باشد پزشک از آن مطلع می شود و در هنگام زایمان مراقبت های لازم را فراهم می کند. و اگر مشکلات جدی مطرح باشد گرچه نادر هستند ولی خانواده ها با تصمیم گیری سخت تر از همه مواجه می شوند که بارداری را ادامه بدهند یا نه.

آمنیوسنتز یعنی خارج كردن نمونه‌اي از مايع آمنيوتيك (آب دور جنین) با ورودسوزنازراه شكم، تحت هدایت و نظارت با سونوگرافی که امکان بررسی جنین از نظر ابتلاء به ده‌ها بیماری کروموزومی و ژنتیکی را فراهم می‌سازد.

موارد انجام آمنیوسنتز

- سن بالای 35 سال مادر

- نتایج غیرطبیعی غربالگری سه ماه اول و دوم

- نتایج غیر طبیعی در سونوگرافی

- سابقۀ فامیلی مثبت برای اختلالات ژنتیکی

- حاملگی‌هایی با ریسک ناهنجاری‌های کروموزومی

نحوه انجام آمنیوسنتز

آمينوسنتز به صورت سرپايي در مطب پزشک یا بیمارستان و معمولا در هفته‌های 15 تا 16 بارداری انجام می‌شود و نیاز به بستری ندارد.  پزشک از مانیتور سونوگرافی که تصویری روشن از وضعیت جنین در رحم و نیز مایع آمنیوتیک ارائه می‌دهد ، استفاده می‌کند. پس از مشاهده و بررسی تصویر مزبور، پزشک سوزن بسیار باریکی را از راه شکم به درون رحم زن باردار فرو برده و حدود 20 میلی‌لیتر از مایع آمنیوتیک را بیرون می‌کشد. انجام این بخش از آمنیوسنتز تنها چند دقیقه به طول می‌انجامد و هیچ گونه صدمه و ناراحتی خاصی در بر ندارد. پس از تهیة مایع آمنیوتیک، می‌توان آزمایش‌های گوناگونی را برای تشخیص بسیاری از اختلالات کروموزومی و سایر بیماری‌ها بر روی آن انجام داد.

بهترین زمان انجام آمنیوسنتز

معمولاً آمنیوسنتزدر هفته‌های 16 - 15 بارداری ( از اولين روز آخرين دوره قاعدگي) انجام مي‌شود. قبل از هفته‌ی 14 حاملگی، میزان مایع آمنیون کم است و انجام آمنيوسنتز امکان‌پذیر نمی باشد. از طرفی ، انجامآمنيوسنتز بالاتر از هفته 18 حاملگي توصیه نمیشود به دليل كاهش سلول‌های جنيني فعال و عدم رشد مناسب سلول‌های جنيني و تأخیر و خطا در جواب آزمايش همراه باشد.

در صورتی که بررسی اختلالات ژنتیکی و کروموزومی پیش از هفتة 14 بارداری ضرورت یابد، از روش دیگری برای به دست آوردن نمونه استفاده می‌شود که به آن CVS(Chorionic villus sampling ) می‌گویند. در این روش نمونه‌برداری از پرزهای جفتی صورت می‌گیرد.

موارد کابرد آمنیوسنتز

- بررسی‌ اختلالات لوله عصبی نظیر اسپاینا بیفیدا یا آنانسفالی

- بررسی اختلالات کروموزومی نظیر سندرم داون ، تریزومی 18 و تریزومی 13

آمنیوسنتز در بررسی اختلالات و بیماری‌های مادرزادی مانند لب‌شکری، اختلالات ذهنی و آسیب‌های قلبی – عروقی کاربردی ندارد.

عوارض آمنیوسنتز

- لک بینی

- نشت مایع آمنیوتیک

- آسیب دیدگی جنین

- سقط جنین

- عفونت

- خونریزی از جفت

اکوکاردیوگرافی قلب یا نوار قلب جنین تستی مشابه سونوگرافی است و برای تشخیص بیماریهای مادرزادی و نامنظمی های قلب جنین انجام می شود و ساختار و عملکرد قلب را بررسی می کند.

در اکو قلب جنین از امواج صوتی استفاده می شود که توسط ساختارهای قلب جنین منعکس می شود. دستگاهی، این امواج صوتی را تجزیه و تحلیل می کند و یک تصویر (یا همان اکو کاردیوگرام) از داخل قلب جنین می سازد. این تصویر اطلاعاتی را درباره ی اینکه قلب نوزاد چگونه شکل گرفته یا به درستی کار می کند یا نه فراهم می کند ، همچنین به پزشک اجازه می دهد تا جریان خون را درون قلب جنین ببیندو هر نقص یا وضع غیر عادی را در جریان خون جنین یا ضربان قلب جنین یا وجود حفره در قلب ، تنگ شدن سرخرگ‌ها و باز و بسته شدن ناقص دریچه‌های قلب جنین پیدا کند.

زمان انجام اکو قلب جنین

اکوکاردیوگرافی معمولا در سه ماهه دوم بارداری و بین هفته های 18 تا 22 بارداری صورت می گیرد و بهترین زمان انجام اکوی قلب جنین در هفته ۱۸ حاملگی می باشد . با استفاده از این روش می توان مانع از تولد نوزادانی با نارسایی های پیچیده قلبی شد، از آنجا که بر اساس قوانین سقط‌درمانی با محاسبۀ تاریخ اولین روز قاعدگی فقط تا هفتۀ ۱۹ امکان‌پذیر است در صورت وجود مشکل در اکوی قلب جنین که نیاز به ختم بارداری باشد ، این امکان برای والدین وجود داشته باشد که قانونی اقدام کنند .

موارد درخواست اکو قلب جنین

همه یزنان باردارنیاز به اکو قلب جنین شان ندارند. در اکثر زنان، یک سونوگرافی آنومالی اسکن ، تکامل چهار حفره ی قلب جنین را نشان خواهد داد.اگر تست های قبلی یک ضربان قلب غیر عادی را در جنین نمایان سازد ، توصیه می شود اکوکاردیوگرافی قلب جنین به عمل آید .

گروههایی که باید اکو قلب جنین را انجام دهند به شرح زیر می باشند:

• سابقه ی خانوادگی بیماری قلبی یا نارسایی مادرزادی قلبی
• یک کودک با بیماری های قلبی در خانواده
• مصرف مواد مخدر یا الکل در زمان بارداری توسط مادر
• مصرف داروهای تراتوژن در دوران بارداری مثل آمفتامین، ضد تشنج ها، لیتیوم ویتامین A (رتینوئیک اسید)، وارفارین
• ابتلا مادر به بیماری های متابولیکی در دوران بارداری مثل دیابت نوع یک، لوپوس، فنیل کتونوریا که یک ناتوانی است در تجزیه کردن اسیدآمینه ی مهمی به نام فنیل آلانین، دارید.
• ابتلا مادر به بیماریهای در دوران بارداری مثل سرخجه، سیتومگالوویروس و ...
• در موارد سقط مکرر
• تشخیص بیماری های کروموزومی در دوران جنینی .

انجام اکو در اغلب موارد، سالم بودن قلب جنین را تأیید می‌کند. یک نقص جزئی مثل یک حفرۀ کوچک معمولاً خودبه‌خود بهبود می‌یابد و نیازی به اقدامات درمانی نخواهد داشت. اگر قلب جنین مشکلی جدی داشته باشد، بهتر است که زودتر تشخیص داده شود، زیرا اغلب مشکلاتی از این قبیل را می‌توان پیش از تولد نوزاد برطرف کرد. در برخی موارد نیز ممکن است نیاز باشد بعد از زایمان اقداماتی برای رفع مشکل جنین انجام شود. پس لازم است در چنین مواردی نوزاد خود را در بیمارستانی به دنیا بیاورید که بخش مراقبت‌های ویژۀ مخصوص نوزادان داشته باشد.

برخی از مشکلات و نارسایی های قلبی جنین را می توان با استفاده از روشهای موجود درمان کرد، اما در صورت تشخیص یک نارسایی پیچیده قلبی که غیر قابل درمان باشد از همان مراحل اولیه تشخیص داده می شود و با اجازه پزشک قانونی حاملگی ختم می یابد.

برای هر خانم باردار به طور کلی احتمال داشتن فرزندی با نقایص مادرزادی وجود دارد.اگرچه این احتمال خیلی زیاد نیست اما با انجام تست های غربالگری می توان تا حد زیادی به میزان واقعی این احتمال پی برد.

نقایصی که در تست های غربالگری دوران بارداری بررسی می شوند عبارتند از:
- اختلالات کروموزومی از قبیل سندرم داون و تریزومی 18 و تریزومی 13.
- اختلالات ساختمانی از قبیل نقص لوله عصبی

تست های غربالگری شانس یا احتمال این که جنین یکی از چند بیماری مشخص را داشته باشد نشان می دهد. در واقع این تست به طور یقین نمی تواند به ما بگوید که آیا نوزاد شما مشکل دارد یا نه.اگر نتیجه تست مثبت باشد این بدین معنی است که احتمال وجود نقص بالاتر از دیگران است.به همین خاطر پزشک شما ممکن است برای شما تست‌های تشخیصی انجام دهد تا از بابت سالم بودن جنین مطمئن شود.
اگر نتیجه تست غربالگری منفی شود این بدین معنی است که احتمال وجود نقص در نوزاد شما هنگام تولد آنقدر پایین است که احتیاج به پیگیری ندارد. لیکن تضمینی وجود ندارد که شما یک نوزاد طبیعی داشته باشید.
مزیت تست‌های غربالگری این است که هیچ‌گونه ریسک سقط را به همراه ندارد و صدمه‌ای به جنین نمی‌رساند.

غربالگری سه ماهه اول بارداری یک تست ترکیبی شامل آزمایش خون مادر و سونوگرافی ( اندازه‌گیری NT و NB ) به همراه سن مادر است که بین 11 هفته و 6 روز بارداری تا 12 هفته و 6 روز بارداری قابل انجام بوده و به وسیله آن ریسک سندرم داون (تریزومی 21) و تریزومی 13 و 18 محاسبه می‌گردد.

اندازه‌گیری NT و NB در سونوگرافی

اندازه‌گیری NT با سونوگرافی خاصی که از 11 هفته و 6 روز بارداری تا 12 هفته و 6 روز بارداری قابل انجام است، صورت می‌گیرد. در این نوع سونوگرافی مقدار مایع در پشت گردن جنین که به آنNT می‌گویند، اندازه‌گیری می‌شود. تمام جنین‌ها در این قسمت دارای مقداری مایع هستند که این مقدار در جنین‌های مبتلا به سندرم داون تمایل به افزایش دارد. مشاهده تیغه استخوان بینی (NB) همزمان با NTانجام می شود. در صورتی که تیغه میانی اصلا تشکیل نشده باشد احتمال سندرم داون و سندرم ترنر داده می شود.

آزمایش خون مادر

در آزمایش خون مادر سطح دو ماده که معمولاً در خون تمامی زنان باردار یافت می‌شود مورد اندازه‌گیری قرار می‌گیرد:

FBHCG , PAPP-A

در بارداری‌های توام با ابتلاء جنین به سندرم داون مقدار دو ماده مزبور تمایل به خروج از مقادیر مورد انتظار را نشان می‌دهد.

مجموع نتایج NT، آزمایش خون مادر و سن مادر با یکدیگر تفسیر شده و یک ریسک عددی بدست می‌آید که بر اساس آن می‌توان تصمیم گرفت که قدم بعدی چیست.

پس از غربالگری سه ماهه اول

نتایج غربالگری سه ماهه اول به پزشک می‌گوید که آیا لازم است تست‌های تشخیصی نظیر آمنیوسنتز برای خانم باردار انجام شود یا خیر. اکثر زنان پس از انجام غربالگری نتایجی دریافت می‌کنند که برمبنای آنها نیاز به انجام تست‌های تشخیصی منتفی است، اما به زنانی که ریسک سندرم داون، تریزومی 18 و تریزومی 13 آنان که بیش از میزان نرمال باشد، انجام تست‌های تشخیصی نظیر آمنیوسنتز پیشنهاد می‌شود.

مزایای غربالگری سه ماهة اول

$11-    انجام غربالگری دقیق‌تر و زودتر، که باعث ایجاد آرامش خاطر در بسیاری از زنان می‌شود.

$12-    با انجام سونوگرافی NT امکان تشخیص بعضی از اختلالات بارز هنگام تولد وجود دارد.

گرچه تغذیه خوب و مناسب در تمام دوران زندگی ضامن بقاء و سلامت انسان است، اما در برخی از دوره‌های آسیب‌پذیر زندگی مانند شیرخواری، کودکی، بلوغ، بارداری و شیردهی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد.

شیردهی دورانی خاطره‌انگیز برای مادران است. مادر و کودک عاشق و نیازمند یکدیگر هستند و مادر فداکارانه آنچه در روح و جسمش دارد به کودک می‌بخشد و برای آنکه بتواند با سلامت کامل این دوران را به پایان برساند، باید بداند که چگونه نیازهایش را تامین کند.

اگرچه رسم و رسومات مربوط به نوروز ریشه ای دیرینه در فرهنگ کهن پارسی دارد ؛ اما برخی از مسایل وابسته به نوروز، آنرا به یک موضوع مهم روز، به لحاظ سلامتی تبدیل کرده است. رسومات وابسته به برنامه های پایان سال و ایام نوروز ازخانه تکانی وچهارشنبه سوری تا رفت و آمدهای نوروزی سلامت جامعه را تحت تاثیر خود قرار میدهد.یکی از تغیرات مهمدر این ایام تغیرات عادات تغذیه ای جامعه میباشد. تغییراتی که علاوه بر پرخوری شامل تغیر در نوع تغذیه و کیفیت غذاها نیزمیشود.مهمانی های متعدد و صرف مواد غذایی پر انرژی از جمله شیرینیها و انواع آجیلها خطر افزایش وزن و بیماریهایوابسته به آنرا افزایش میدهد. ازطرفی تغذیه در حین سفر و همچنین افزایش استفاده مردم از غذاهای آماده و کنار خیابانی وحتی کنار جاده ای خطر بروز مسمویتها را افزایش داده و مشکلات زیادی را برای شادی و جشن مردم ببار خواهد آورد.

درایام دید وبازدید های نوروزی، معمولا برنامه غذایی روزانه تغییر می کند واین تغییرات ممکن است سلامت شما مادر شیرده رابه خطر اندازد. یکی از مشکلات اساسی که اکثر مادران شیرده درایام نوروز با آن مواجهند، اضافه وزن ناشی از مصرف زیاد شیرینی ، شکلات ، آجیل و ... است . مادران شیرده باید در ایام نوروز توجه ویژه ای به تغذیه خود داشته باشند.

توصیه های مهم تغذیه ای برای مادران شیرده در ایام نوروز:

- مصرف روزانه حداقل 3 وعده غذایی اصلی (صبحانه، ناهار و شام ) را فراموش نکنید ، تغذیه وعده های عادی تغذیه ای از مصرف بیش از حد تنقلات و شیرینی ممانعت خواهد کرد. در این میانصبحانه را در الویت قرار دهید. چرا که انرژی لازم را برای فعالیتهای روزانه تامین می کند.

- مصرف انواع شیرینی و شکلات میتواند باعث کاهش اشتها شود. پس مصرف کمترشان آن هم بافاصله 2 الی 3 ساعت از وعده اصلی توصیه میشود.

- اکثر شیرینی ها از روغنها و چربیهایی تهیه میشوند که منجر به افزایش چربیهای مضر خون میشوند ، در نتیجه خانمهای شیرده در مصرف آنها لازم است بسیار دقیق باشند و با احتیاطفراوان مصرف کنند.

- انواع آجیل غنی از مواد مغذی مانند املاحی مثل کلسیم، فسفر، منیزیم، آهن، و مقادیر بالایی پروتئین، ویتامین Eو... هستند که میتوانند میان وعده مغذی برای مادران شیرده باشند. اما فراموش نشود که سرشار ازکالری بوده و مصرف بیش از حد آنها منجر به افزایش وزن و چاقی میشود. بهتر است انواع آجیلها بصورت خام و بدون نمک مصرف شوند.انواع بوداده سرشار از نمک بوده و برای سلامتیقلبی و عروقی خطرناک میباشند.

از نقطه نظر بهداشتی لازم است بسلامت آجیل به عدم رشد کپکها و انواع قارچ های سمی بر روی آنها اطمیمنانحاصل کنید.

- مصرف مجاز میوه ها در روز 2تا 4 واحد میباشد. میوه ها دارای ویتامین ها واملاح معدنی که برای حفظ سالمت بدن لازمند ، درمیان میوه ها ، مرکبات و سیب از پرخاصیت ترین هاست ، مصرف سیب را در ایام نوروز فراموش نکنید. وجود مواد شیمیایی خاص در این میوه اشتهای شما را کنترل خواهد کرد و ازپرخوری خواهد کاست. مصرف میوه هایی همانند موز بدلیل داشتن کالری زیاد باید محدود شود. خیار نیز چون کالری بسیارکمی دارد و جای میوه را می گیرد، در برنامه غذایی خود قرار دهید.سعی کنید در قاب میوه برای پذیرایی از مهمانان خود ازسیب و خیار بیشتر استفاده کنید.

- از مصرف نوشابه با غذا و قند با چای در ایام تعطیلات نوروزی جدا پرهیز شود.

- روزانه 8تا11 لیوان آب مصرف کنید. کاهش مصرف آب در ایام نوروز از عوامل مهم آسیب رسان به سلامتی میباشد.ازطرفی مصرف آب از پرخوری جلوگیری میکند و احساس سیری را در شما القاء میکند.

- استراحت در ایام نوروز را فراموش نکنید.

اگر سفر در پیش رو دارید ، یکی از مهم‌ترین نکته‌هایی که همواره باید در سفرهای نوروزی در نظر گرفته شود، تغذیه‌ سالم است. داشتن تغذیه‌ نامناسب حین سفر، تاثیر منفی بر سلامت عمومی و سلامت دستگاه گوارش می‌گذارد. در ادامه این یادداشت به مهم‌ترین نکته‌هایی که باید مادران شیرده درتغذیه‌‌‌ شان در سفر به آنها توجه داشته باشند ، اشاره می‌کنیم.

اگر رستوران می‌روید...

در حال حاضر، یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌ها‌ درباره رستوران‌های بین‌راهی یا ناشناس، سلامت و بهداشت سالادهای آنهاست زیرا امکان شستشوی نامناسب کاهو، کلم یا صیفی‌ها در این رستوران‌ها وجود دارد. از طرف دیگر، ممکن است این سبزی‌ها و صیفی‌ها (گوجه و خیار یا هویج موجود در سالادها) با آب سالمی شسته نشوند بنابراین بهتر است همراه غذا ماست‌ بسته‌بندی (نه فله‌ای و سنتی) در رستوران‌ها سفارش دهید. نکته دیگر، درباره انتخاب و مصرف غذای اصلی است. از آنجا که اطمینان چندانی در مورد غذاهایی که ترکیب‌های مشخصی ندارند، وجود ندارد، غذاهایی مانند سالاد الویه، سوپ‌ها، آش‌، کباب‌ کوبیده، کوفته، دلمه و خورش‌ در رستوران‌های بین‌راهی یا رستوران‌های ناشناخته در شهر مقصد سفارش ندهید. بهتر است در این رستوران‌ها، غذاهایی مانند جوجه‌کباب، کباب برگ یا چنجه ، مرغ یا هر غذای دیگری که ماهیت مشخصی دارند ، انتخاب و مصرف کنید.

اگر امکان نگهداری باقیمانده غذا در یخچال را ندارید، غذاهای مانده را نخورید تا خطر ابتلا به مسمومیت غذایی برایتان ایجاد نشود. اگر سفرتان کوتاه است، میوه و سبزی شسته را از خانه با خود ‌همراه ببرید.

انواع مغزها و دانه‌های خام یا برگه‌ میوه‌های مختلف را ‌همراه داشته باشید تا بتوانید تنقلات مغذی و سالمی را در طول سفر در اختیار داشته باشید.

اگر به مناطق خشک رفتید...

گاهی شهرهایی با آب‌وهوای کاملا متفاوت با محل سکونتمان را برای سفر انتخاب می‌کنیم. اگر به مناطق گرمسیری که هوایی خشک‌تر از محل زندگی خودتان دارند، رفتید، حتما برای پیشگیری از ابتلا به یبوست، آب و مایعات بیشتری مصرف کنید. می‌توانید آب مورد نیاز بدنتان را در این شهرها از طریق مصرف میوه‌ها یا غذاهای مایع هم تامین کنید. البته اگر از سلامت سبزی‌های شهر مقصد مطمئن نبودید، به خرید و مصرف میوه‌ها اکتفا کنید و برای مدتی دور مصرف سبزی‌ها را خط بکشید. آب‌های سالم و بسته‌بندی بخرید و حتی میوه‌ها را هم با آّ های سالم و بسته بندی بشویید.

اگر لبنیات‌تان فله‌ای است...

خیلی از اوقات روستاها یا شهرهای کوچکی را برای سفرهای نوروزی انتخاب می‌کنیم که پرورش دام و فروش لبنیات محلی در آنها معمول است اما با وجود چرب و خوشمزه‌تر بودن این لبنیات، دور خرید و مصرف آنها را خط بکشید. لبنیات فله‌ای، علاوه بر بار میکروبی بالایی که دارند و می‌توانند باعث ابتلا به اسهال بشوند و امکان بروز تب مالت را هم افزایش می‌دهند. مصرف این لبنیات می‌تواند برای گروه‌های آسیب‌پذیری مانند خانم‌های شیرده خطرناک‌تر هم باشد. بهتر است در طول سفر و هنگام رفتن به رستوران، حتی از خرید و مصرف دوغ‌های محلی و سنتی هم پرهیز کنید و به‌جای آن دوغ‌های صنعتی استاندارد بخرید.

درایام دید وبازدید های نوروزی ، دوستان و اقوام ممکن است توصیه هایی دلسوزانه برای شما مادر شیرده داشته باشند که ممکن است نگرانی و اضطراب شما را بیشتر کنند ،در اینجا سعی کردیم چند باور غلط را تصحیح کنیم .

هر چیزی بخورد ، بدنش به آن عادت می کند...

اگر به شما گفته اند که نوزادتان بهمواد غذاییخاصیآلرژیدارد، در صورتی که او را از شیر خود تغذیه می کنید، باید از مصرف آن مواد پرهیز کنید. برخلاف تصور بسیاری از افراد، مصرف بیشتر یک ماده غذایی و به قول آنها عادت به خوردن آن، باعث از بین رفتنآلرژینمی شود. شما باید پیش از خوردن این مواد، با کمک متخصص از برطرف شدنآلرژیفرزندتان مطمئن شوید و با چنین درمان اشتباهی برای او مشکلات بیشتر ایجاد نکنید.

نوزادتان را بغل نکنید ، بغلی می شود...

اگر می خواهیدتربیت کودکتان را از همان هفته ها و ماه های اول شروع کنید و با درآغوش نکشیدنش او را لوس بار نیاورید، باید بگوییم در اشتباهید. نوزادان در ابتدای تولد به هیچ چیز به اندازه درآغوش گرفته شدن نیاز ندارند. بررسی های مختلف نشان داده که یک آغوش گرم حتی می تواند رشد آنها را بهتر کند و از بیمار شدن شان جلوگیری کند.

شیری که در سینه مانده را دور بریزید ؛ فاسد است ...

امروز فرزندتان کم اشتها بوده و باعث ماندن شیر در سینه تان شده؟ به شما می گویند نباید او را به خوردن شیر مانده وادار کنید چون مسموم است؟ چنین تصوری کاملا اشتباه است. شیر در سینه مانده به هیچ عنوان مسموم و دور ریختنی نیست، بلکه تنها باعث به درد آمدن سینه شما می شود و خطر احتقان شیر و بدحال شدن خودتان را ایجاد می کند. پس به محض اینکه فرزندتان به شیر خوردن میل پیدا کرد، به او اجازه دهید این شیر حبس شده را بیرون بکشد و خطر حبس شدن شیر در سینه را از شما دور کند.

پستان کوچک شیر کافی تولید نمی کند ...

اگر به خاطر کوچک بودن پستان تان به شما گفته اند که باید نوزادتان را با شیرخشک کمکی تغذیه کنید، به حرف های شان گوش نکنید. میزان شیری که بدن شما تولید می کند هیچ ارتباطی به اندازه پستان ها ندارد . اگر در روزهای اول شیردهی ، درمورد کافی بودن آن برای نوزادتان مطمئن نیستید، عجله نکنید. هر چه فرزندتان بیشتر و با قدرت تر شیر را بمکد، تولید آن در بدن تان بیشتر می شود.

قبل از شیر دادن پستان را با صابون بشویید ...

اگر قبل از هر بار شیر دادن خودتان را مجبور بهدوش گرفتنیا شستن پستان با صابون کنید، خطر ترک خوردن پستان های تان به خاطرخشکی پوستاز این هم بیشتر می شود. شیر شما از پس ضدعفونی کردن پستان تان برمی آید ، پس بیهوده از صابون کمک نگیرید و کار را سخت نکنید. همین که شما هر روز یک بار دوش بگیرید و یکی، دو بار هم با آب گرم پستانی که احتمالا به شیر آغشته شده است را بشویید، می توانید از پاک بودن آن و بی خطر بودنش برای فرزندتان مطمئن شوید.

شیر مادرهمیشه بهترین انتخاب است

در اینکه نوزادان با خوردنشیر مادرفایده های فراوانی می برند، شکی نیست. بررسی ها نشان می دهند که بسیاری از بیماری های جسمی و روانی کمتر سراغ شیرمادرخورده ها می رود اما همه اینها نمی تواند به این معنی باشد که در هر شرایطی باید نوزاد را با شیر خودتان تغذیه کنید. اگر پزشک تان به شما گفته که به خاطر سلامت تان باید نوزادتان را شیرخشک خور کنید یا اینکهمتخصص اطفالمی گوید مصرف شیر شما مشکلاتی را برای سلامت کودک تان ایجاد کرده، بهتر است سراغ راه جایگزینی برای تغذیه فرزندتان بروید.

توصیه هایی به مادران شیرده

1-استراحت و آرامش: غیر از تغذیه کافی و سالم ، مادری که فرزند خود شیر می دهد ، باید از نظر جسمی استراحت نمایدوخود راخسته نکند.اطرافیان مخصوصا" شوهر باید کارهای روزمره مادر را انجام دهدتا مادر استراحت نماید و سیستم ترشح کننده شیر به خوبی عمل کند تا شیر کافی در پستان مادر ترشح و کودک تغذیه گردد ، زیرا آرامش روحی و روانی در شیر دادن موثر است.

2-رژیم غذایی: مادر باید از رژیم غذایی که باعث کاهش وزن می شود ، اجتناب نماید.اگر مادری اضافه وزن پیدا کرده و می خواهد وزن خود را در دوران شیر دهی کم کند، حداکثر می تواند یک کیلو در ماه کم کند، در این صورت شیر او کم نخواهد شد. چنین مادرانی نباید رژیم غذایی مخصوص داشته باشندیا داروهایی که اشتها را کم می کند مصرف کنند.فعالیت وورزش نیز در دوران شیر دهی توصیه می شود.

3-سیگار کشیدن:مادری که شیر می دهد نباید سیگار بکشد ، زیرا سیگار نه فقط حجم شیر را کم می کندبلکه سلامت او ونوزادش را هم نیز تهدید می نماید.

4-انتقال احساسات : شما با شیر دادن به نوزادتان تنها آنچه می خورید را به او منتقل نمی کنید، بلکه احساسات تان را هم به او انتقال می دهید. شما از طریق شیر دادن می توانید فرزندتان را غرق در آرامش کنید یا اینکه او را مضطرب و آشفته کنید. پس اگر با یک شیر خوار طرف هستید، به توانایی تان در پنهان کردن احساسات خود اعتماد نکنید و راهی برایرسیدن به آرامشواقعی پیدا کنید.

تغذیه دوران شیردهی گاهی باعث سردرگمی مادران می‌شود. مادران جوان مطمئن نیستند که کدام خوراکی‌ها مفید و کدام‌شان برای خود و فرزندشان مضرند. بسیاری از مادران نمی‌دانند که آیا غذاهایی که میل می‌کنند بر مقدار و کیفیت شیرشان اثر می‌گذارد یا خیر و این که آیا لازم است مواد غذایی خاصی را از رژیم غذایی خود حذف کنند تا فرزندشان دچار حساسیت یا ناراحتی‌های گوارشی نشود.

در این مقاله ما به بررسی نکات مهم در زمینه تغذیه مادر و تاثیر آن در سلامت فرزند می‌پردازیم.

همانگونه که تغذیه قبل از بارداری و دوران بارداری حائز اهمیت است، پس از زایمان نیز بسیاری از مادران نگرانی دوسویه ای دارند. از یک طرف برای شیردهی مناسب و کافی به نوزادشان نیاز به تغذیه کاملی دارند و از سوی دیگر با پایان بارداری تمایل به کاهش وزن و برگشت به اندام مناسب به میان می‌آید. بهترین راه برای داشتن فرزندی سالم و دوران شیردهی خوب مشاوره با یک متخصص تغذیه برای دریافت رژیمی متناسب با نیاز های مادر و فرزند است.

نیاز مادر شیرده به مواد غذایی

انرژی:

نیاز یک مادر شیرده به انرژی ,500 کالری بیشتراز میزانی است که یک خانم در حالت عادیوباهمان قد و وزن نیاز دارد.

این نیاز ناشی از علل زیر است:

1-مادر شیرده به طور متوسط750 میلی لیتر شیر در 24 ساعت تولید وترشح می کند ( 550تا1200 میلی لیتر) .برای تولید این مقدار شیر ، 500 کیلو کالری انرژی لازم است.در هنگام بارداری پستان مادر رشد می کند و سلولهای اختصاصی تولید شیر بوجود می آید ، ولی پس از تولد، تولید شیر وابسته به مکیده شدن پستان مادر بوسیله کودک است . هرچه نوزاد بیشتر مک بزند ، شیر بیشتری ترشح می گردد.خستگی ، اضطراب و نگرانی مادر موجب کم شدن تغذیه مادر شده و تولید شیر را کاهش می دهد.

2-در دوران بارداری چربی در بدن مادر تجمع می یابد.پس از زایمان برای سوزاندن چربی هایی که در بدن وپستان مادر ذخیره شده است ,مقداری انرژی لازم است تاچربی ها در هنگام شیر دادن سوخته شود.

محدودیت های غذایی بعد از تولد نوزاد، موجب کاهش ترشح شیر می شودوسلامت مادر را تهدید می کند.اگر مادر اضافه وزن داشته باشد، با وجود دریافت مواد غذایی کافی ، به تدریج وزن خود را از دست می دهد.این کاهش وزن مخصوصا" در ماههای اول شیردهی بیشتر است .به هر حال مادر شیر ده می تواند با کم کردن مقدار انرژی دریافتی ، وزن خود را کم می کندو شیر کافی نیز تولید می کند.اگر مادری لاغر اندام باشد ، و غذا وانرژی کمی به او برسد موجب کم شدن شیر می گردد.

پروتئین:
نیاز مادر شیرده به مواد پروتئینی در دوران شیر دهی حدود 65 گرم در 6 ماه اول و62 گرم در 6 ماه دوم شیر دهی می باشد.این مقدارحدود 15 تا20 گرم بیشتر از مقداری است که یک خانم در حالت عادی نیاز دارد تحقیقات نشان داده است که خوردن بیشتر از اندازه مواد پروتئینی مانند شیر و گوشت ، شیر مادر را زیاد تر نمی کند.

چربی:
مقدار چربی موجود در شیر مادر ، بستگی به میزان چربی غذایی مادر دارد.بنابراین تغییر مقدار و نوع چربی در رژیم غذایی مادر شیرده ، موجب تغییر چربی شیر مادر می گردد.اگر مادری در دوران شیر دهی چربی نخورد چربی های ذخیره شده در بدنش سوخته می شود.مقدار کلسترول شیر مادر در حدود 10 تا 20 میلی گرم در 100 میلی لیتر شیر می باشد ,بنابراین کودک در شبانه روزمقدار 100 میلی گرم کلسترول از شیر مادر دریافت می کند.مقدار کلسترول شیر مادر با رژیم غذایی او تغییر نمی کند ، ولی با ادامه شیر دادن به تدریج کاهش می یابد.

کلسیم:
در دوران شیردهی نیازمادرشیرده به کلسیم مانند دوران آبستنی یعنی حدود 1200 میلی گرم در 24 ساعت است.این مقدار 400 میلی گرم بیشتر از مقدار مورد نیاز زنان در حالت عادی است.

شیر یکی از موادغذایی است که مادر شیرده می تواند مصرف کند تا کلسیم کافی به بدن او برسد.

اگر مادر شیرده نسبت به شیر آلرژی وحساسیت دارد، یا حقیقتا" شیر را دوست ندارد، باید کلسیم رژیم غذایی او با خوردن 1000 میلی گرم کلسیم به صورت قرص یا شربت تامین گردد.

ملح آهن:
مادر شیرده از راه شیر ، آهن زیادی دفع نمی کند، بنابراین نیاز مادر شیرده به آهن مانند یک خانم جوان ، یعنی 15 میلی گرم در روز می باشد.در صورتی که در دوران آبستنی ، نیاز مادر باردار دو برابر,یعنی 30 میلی گرم در روز می باشد.

ملح روی:
نیاز مادر شیرده به روی در دوران شیردهی بیشتر از دوران آبستنی است، زیرا مقدار روی شیر مادر در خلال چند ماه اول به تدریج کاهش می یابد.اگر مادر خود دچار کمبود روی باشد، مقدار روی شیر او نیز کم است.بنابراین توصیه می شود مادر شیر ده روزانه 12تا14 میلی گرم روی از راه غذا دریافت کند.

مایعات :
در دوران شیردهی ، مادر به حدود 2 لیتر مایع در شبانه روز نیاز دارد(8 لیوان) مادر باید هر نوبت که به نوزاد یا شیر خوار خود شیر می دهد ، یک لیوان مایعات(شیر یا آب میوه) مصرف کند تا دچار کم آبی بدن نگردد.بعضی از مردم نا آگاه تصور می کنند،اگر مادر آبستن بیشتر مایعات بخورد ، شیر او بهتر وبیشتر می شود، بعضی تصور می کنند اگر مایعات بیشتر بخورد، شیر او آبکی می گردد.این تصورات علمی نیست و حقیقت ندارد.میزان مصرف مادران شیرده باید برحسب میل ورغبت او نسبت به مایعات باشد.اگر مادر شیرده مایعات کم بخورد ، ادرار او کم می شود ولی شیر او کم نخواهد شد.      

اگر شک دارید که آیا مایعات کافی مصرف می‌کنید یا خیر، رنگ ادرارتان را بررسی کنید. کمرنگ بودن ادرار نشان دهنده مصرف مایعات کافی است. اما تیره رنگ یا بد بو بودن ادرار و همچنین احساس ضعف و بی‌حالی بیانگر از دست دادن آب بدن و ضرورت نوشیدن آب بیشتر است.

مصرف مکمل در دوران شیردهی

در دوران شیردهی به مادران توصیه می‌شود تا مکمل‌های روزانه‌ای حاوی 10 میکروگرم ویتامین D مصرف کنند. نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، ویتامین D را از راه شیر سینه دریافت می‌کنند، بنابراین مادر باید مقدار کافی از این ویتامین را در تغذیه خود بگنجاند. چنانچه در دوران بارداری مکمل حاوی ویتامین D مصرف کرده‌اید، می‌توانید مصرف آن را در دوران شیردهی نیز ادامه دهید.

اگر مادر مکمل ویتامین D را در دوران بارداری و پس از آن در دوران شیردهی به طور مداوم مصرف کرده باشد، ویتامین D کافی در ماه‌های نخست پس از تولد در بدن نوزاد وجود خواهد داشت. اما اگر مادر در 9 ماه بارداری ویتامین D مصرف نکرده باشد و خود به کودک شیر بدهد، لازم است هر روز قطره ویتامین D را پس از رسیدن نوزاد به یک ماهگی در دهان‌اش بچکاند. بدن با قرار گرفتن در معرض نور آفتاب ویتامین D یعنی ویتامینی را تولید می‌کند که برای رشد دندان‌ها و استخوان بسیار مهم است.

رژیم غذایی مادر شیرده     

در دوران شیر دهی مادر می تواند هر نوع غذایی را که دوست دارد، بخورد و از انواع مایعات ، سبزی ها ومیوه ها مصرف کند.اگر مادری در دوران شیر دهی ، رژیم غذایی متعادل و مناسب داشته باشد، وزن او اضافه نخواهد شد.زیرا قسمت زیادی از کالری مواد غذایی اضافی که مصرف کرده است از راه شیر دفع می گردد.سن مادر یا دفعات حاملگی مادر در تولید شیر موثر نیست ، آنچه مهم است ، روش صحیح شیر دادن است.تغذیه زیاد از حد مادرنیز در ازدیاد شیر تاثیری ندارد.

مادر شیر ده باید از تمام 5 گروه مواد غذایی زیر استفاده کند:

-گروه 1 : نان ,برنج وماکارونی

-گروه 2 : سبزی ها

-گروه 3 : میوه ها

-گروه 4 : شیر و لبنیات

-گروه 5 :گوشت ,تخم مرغ,ماهی ,مغز هاوحبوبات

-گروه 6 : چربی و شیرینی,مادر شیر ده بهتر است .چربی و شیرینی کمتر مصرف کند، زیرا این مواد از گروههای دیگر غذایی به بدن او می رسد.

میان وعده های غذایی:

مادر شیرده علاوه بر سه نوبت غذای کافی و سالم، باید میان وعده های غذایی سالم را نیز مصرف کند،(میوه ها مثل سیب درختی ، موز ، انگور، مرکبات، یا غلات یا انواع ماست مخلوط با میوه ها)تا هم شیر کافی داشته باشد هم چاق نشود.تهیه غذاهای اصلی خوب و سالم و میان وعده های غذایی برای مادری که هم بایدبه کودک خود شیر دهد و هم کارهای خانه را انجام دهد ، ساده وآسان نیست.بنابراین اطرافیان مخصوصا" همسر باید به او کمک کند تا خسته نشود.

کم کردن وزن:
شیر دادن به کودک موجب می شود که وزن مادر کم شود.تحقیقات نشان داده است مادرانی که به کودک خود شیر می دهند، زود تر از مادرانی که به کودک خود شیر خشک می دهند ، وزن قبل از آبستنی خود را بدست می آورند، زیرا تمام چربی هایی که در دوران آبستنی در بدن آنها جمع شده است ، در هنگام شیر دادن از دست می رودو حتی مقداری از چربی هایی که در قبل از حاملی داشته اند،در بدن آنها سوخته می شود.

پیروی از رژیم غذایی مخصوص برای کاهش وزن در مادر شیر ده، باعث می شود که او دچار سوء تغذیه شودو سرانجام شیر مادر کم و خشک گردد.بنابراین بهترین کار این است که مادر شیرده با نخوردن غذای زیاد واستفاده از یک برنامه ورزشی ، وزن خود رابه تدریج کم کند.مصرف غذای سالم در دوران شیردهی و خوردن آب در خلال شیر دادن، موجب می شود که مادر در هر هفته نیم کیلو گرم از وزن خود را کم کندو سرانجام در مدت یک سال ، وزن اضافی خود را از دست بدهد.

رژیم غذایی سالم و ورزش منظم به تناسب اندام کمک می‌کند و در دوران شیردهی بسیار بهتر از رژیم‌های لاغری سختگیرانه با کالری پایین است. اگر تمایل دارید می‌توانید 6 تا 8 هفته بعد از زایمان برنامه ورزشی گسترده‌تری را برای خود تعریف کنید.

ورزش در دوران شیردهی :

شیر دادن ممکن است باعث افسردگی در بعضی از مادران شیرده شود.یکی از راههای موثر برای جلوگیری از افسردگی ، ورزش کردن است ، زیرا مغز و بدن انسان روی یکدیگر اثر می گذارد.ورزش کردن نه تنها شیر مادر را کم نمی کند ، بلکه به شیر دادن او نیز کمک می کند.

ورزش در همه حال و در هر سن و شرایط برای بدن موثر است.ورزش در هوای آزاد به مدت 20 تا30 دقیقه و 3 تا4 نوبت در هفته ، به مادر شیرده احساس آرامش می دهدوظاهر او را نیز بهبود می بخشد.حرکاتی مانند نشستن و برخاستن و جمع کردن پاها بدن مادر را زود تر به حالت قبل از بارداری بر می گرداند.ورزش,سوخت و ساز بدن را افزایش می دهد ,جریان خون بدن را زیاد تر و قوام عضلات بدن را بیشتر می کند و از افسردگی مادر جلوگیری می کند.

بعضی از پزشکان ورزش کردن را6 هفته بعد از زایمان توصیه می کنند,زیرا بدن مادر شیرده بعد از زایمان و همچنین برای برقرار شدن جریان شیر به استراحت نیاز دارد.

ورزش را با راه رفتن شروع کنیدو به تدریج زمان آن را افزایش دهید.

ورزش کردن به بدن ومغز شما نیرو می بخشد.بنابراین اگر زمانی را برای ورزش اختصاص دهید در تندرستی خود وکودکانتان موثر می باشد.

آیا خوردن بعضی از غذاها بو ومزه شیر مادر را تغییر میدهد؟
در بعضی از مادران شیرده، با مصرف غذاهایی مانند گوجه فرنگی ،توت فرنگی ، پیاز ، سیر ، سبزیجات خام ، انواع کلم، ادویه جات وچاشنی ها، مشکلات گوارشی یا شلی مدفوع، مخصوصا"در

ماههای اول تولد در کودک ایجاد می کند و ممکن است شیرآنها بوی آن ماده غذایی را بدهد.اگر برای مادر مشخص گردد که چنین حالتی وجود دارد، باید از خوردن آن ماده غذایی خودداری کند.

نوشیدن چای و قهوه در دوران شیردهی :

توصیه ما به مادران این است که در دوران شیردهی در مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار زیاده‌روی نکنند و مصرف کافئین را به حد 200 میلی‌‌گرم در روز برسانند که تقریباً معادل دو لیوان چای یا قهوه فوری یا یک لیوان قهوه دم شده در روز است.

هر چند مصرف بیش از 200 میلی‌گرم کافئین در روز به بدن آسیب نمی‌زند، اما باعث کلافگی یا بی‌قراری نوزاد یا سخت به خواب رفتنش می‌شود. بنابراین مصرف کافئین را کاهش دهید یا اگر می‌توانید نوشیدنی‌های کافئین‌دار را از رژیم غذایی خود حذف کنید. احتمال دارد نوزاد در اثر کاهش یا قطع مصرف کافئین آرام‌تر شود.

مصرف دارو در دوران شیردهی:
مادر شیر ده نباید دارو مصرف کند، مگر حقیقتا"به آن نیاز داشته باشد.مصرف داروهایی مانند داروهای ضدسرطان،ایزونیازید،ترکیبات تریاک و مشتقات آن در مادران شیرده ممنوع است.اگر لازم باشدمادری داروهای تشخیصی که در رادیولوژی بکار برده می شود ، یاداروهای کلر مفنیکل ، سولفونامیدها وملین ها رامصرف کند،باید شیر دادن را به طور موقت کم کند.

یبوست در دوران شیردهی:
اگر مادر در دوران شیر دهی دچار یبوست گردید,باید فیبرهای گیاهی ، (موادی که در روده جذب نمی شود)مانندسبزی، میوه پخته و نان سبوب داربه رژیم غذایی او افزوده شود. همچنین باید مایعات به مقدار کافی مصرف نمایدتایبوست او بر طرف گردد.

مادران در دوران شیر دادن چه غذاهایی رانباید بخورند؟
بعضی از کودکان که از شیر مادر تغذیه می شوند،ممکن است کهغذاهایی را که مادر مصرف نموده و از شیر دفع می شود،تحمل نکنند.به طور مثال مادر اگر سیر ، پیازیا حبوبات بخورد، شیر او ممکن است موجب قولنج یا دردهای شکمی شود.همچنین کلم وشلغم وحتی میوه هایی مانند زرد الو والو و خوردن بیش از حد بعضی میوه ها مانند هندوانه و هلو و بعضی از سبزی ها ممکن است باعث ایجاد گاز در روده ودردهای شکمی کودک گردد.بنابراین مادر باید در دوران شیردهی دقت کند در صورتی که در خلال 24 ساعت بعد از خوردن یکی از مواد ذکر شده ،کودک او به شکم درددچار شد و یا گاز در روده های او به وجود آمد ، از خوردن آن مواد غذایی خودداری کند.به طور کلی مادر شیرده هر غذایی را که میل دارد می تواند بخورد و هیچ غذایی رانباید برای او منع کرد، مگر آن که حس کند با خوردن آن غذا کودک دچار دردهای شکمی می شود.

آیا غذا یا دارویی وجود دارد که شیر مادر را زیاد کند؟
اشتیاق و علاقه مادر در شیر دادن عامل بسیار مهمی در شیر دادن اوست.داروها یا هورمون هایی وجود داردکه اگر مادر مصرف نماید، ممکن است سبب افزایش ترشح پرولاکتین ودر نتیجه افزایش شیر او گردد.ولی عوارضی نیز به همراه دارد.دم کرده یا عصاره بعضی از گیاهان دارویی(شنبلیله،آنیسون،رازیانه،زیره سبز و...)نیز باعث افزایش شیر مادر می گردد.ولی اگر زیاد نوشیده شود، رفلکس سرازیر شدن شیر مادر را کم می کند.به طور کلی مهمترین عاملی که باعث افزایش شیر مادر می گردد ، نه دارو ، نه هورمون نه غذای مخصوص است.بلکه علاقه مادر به شیر دادن ، تغذیه کامل و کافی ، آرامش جسمی و روانی و بالاخره مکیدن پستان مادر توسط نوزاد است.

توصیه هایی به مادران شیرده

1-استراحت و آرامش: غیر از تغذیه کافی و سالم ، مادری که فرزند خود شیر می دهد ، باید از نظر جسمی استراحت نمایدوخود راخسته نکند.اطرافیان مخصوصا" شوهر باید کارهای روزمره مادر را انجام دهدتا مادر استراحت نماید و سیستم ترشح کننده شیر به خوبی عمل کند تا شیر کافی در پستان مادر ترشح و کودک تغذیه گردد ، زیرا آرامش روحی و روانی در شیر دادن موثر است.

2-رژیم غذایی: مادر باید از رژیم غذایی که باعث کاهش وزن می شود ، اجتناب نماید.اگر مادری اضافه وزن پیدا کرده و می خواهد وزن خود را در دوران شیر دهی کم کند، حداکثر می تواند یک کیلو در ماه کم کند، در این صورت شیر او کم نخواهد شد. چنین مادرانی نباید رژیم غذایی مخصوص داشته باشندیا داروهایی که اشتها را کم می کند مصرف کنند.فعالیت وورزش نیز در دوران شیر دهی توصیه می شود.

3-سیگار کشیدن:مادری که شیر می دهد نباید سیگار بکشد ، زیرا سیگار نه فقط حجم شیر را کم می کندبلکه سلامت او ونوزادش را هم نیز تهدید می نماید.

4-دفعات شیر دادن : تعداد دفعات شیر دادن در هفته های اول دوران شیر دهی بسیار اهمیت دارد.مادر می تواند 15 بار در روز به نوزادش شیر دهد.این دفعات را بعد از ماه اول می توان به 5 تا 12 بار تقلیل داد.

5-نرمی استخوان: چون نرمی استخوان(راشی تیسم) در کودکان شیر مادر خوار نیز وجود دارد ، بدین جهت کودکی که از شیر مادر تغذیه می کند ، باید در معرض آفتاب قرار گیرد و ویتامین D خوراکی نیز به او داده شود، مخصوصا"کودکانی که در آپارتمان زندگی می کنند و از برخورد با آفتاب محروم هستند.

6-فلوراید: چون فلوراید شیر مادر کافی نیست و ممکن است کمبود آن موجب تخریب دندانهای کودک شودبدین جهت اگر مادر در محلی زندگی می کندکه آب آن محل فلوراید کافی ندارد.باید به کودک فلوراید داده شود.در چنین شرایطی حداقل باید 10میکرو گرم(در 6 ماه اول و ماههای بعد بیشتر)فلوراید به کودک داده شود.

تقریبا اکثر خانمهایی که به فرزندان خود شیر می دهند با مشکلاتی در پستان خود روبرو می شوند که با درد و ناخوشی همراه بوده و گاه باعث نگرانی و یا وقفه شیردهی می شود. هر خانمی باید با تکنیکهای صحیح شیردهی که مهمترین امر در پیشگیری از بروز این مشکلات است ، آشنا باشد. بیشترین مشکلات شیردهی زمانی بوجود می آید که سینه ها به طور موثری از شیر خالی نشوند.

 کنترل کنترل و درمان این اختلالات بسیار مهم است چون اگر درمان نشود و بارها و بارها این مشکلات پیش آید سبب از شیر گرفتن زودرس می شود. به علاوه حمایت عاطفی مادر توسط همسر و اطرافیان زمینه شیردهی موفق و راحت را فراهم می کند.

مشکلات نوک پستان ممکن است به علل زیر ایجاد گردد :

-قرار گیری کودک در وضعیت نامناسب در هنگام شیر دادن.
-تکنیک های نامناسب شیردهی.
- مراقبت نادرست و نامناسب از نوک پستان.

شیردهی راحت و موفق نیاز به زمان و تجربه دارد. برای انتقالیک تجربه راحت و موفق ابتدا باید از بیمارستان شروع کرد.در این زمینه بایستی از مشاور شیردهی یا پرستار مربوطه جهت آموزش وضعیت های صحیح و مراقبت از پستان کمک گرفته شود.

تب شیردهی :

در 24 ساعت اول بعد از شروع شیردهی ، ممکن است پستان دچار احتقان ، تورم و سفتی به علت تجمع شیر داخل مجاری شیری و پرخونی پستان شود که این حالت معمولا با تب کوتاه مدت مادر(برطرف شدن ظرف 16 ساعت ) همراه است.درمان شامل استفاده از کیسه یخ و تخلیه پستان از شیر با دست یا پمپ و استفاده از مسکن می باشد . ماساژ ملایم زیر دوش اب گرم نیز توصیه شده است.

احتقان پستان :

احتقان خون در رگهای پستان باعث احتقان پستان می گردد. در این حالت پستانها متورم، سفت و دردناک می شوند. نوک پستان نمی تواند برجسته شود و به این ترتیب به کودک اجازه مکیدن صحیح را نمی دهد و شیردهی دچار مشکل می شود.
احتقان پستان با پری پستان متفاوت است. پری پستان تجمع تدریجی خون و شیر در پستان در چند روز پس از تولد می باشد و علامت جریان یافتن شیر در پستان است. پری پستان جهت شیردهی مؤثر مضر نمی باشد زیرا بافت پستان با دهان کودک تحت فشار قرار می گیرد.

برای پیشگیری از احتقان پستان شیردهی بایستی 8 بار یا بیشتر در هر 24 ساعت و هر بار حداقل به مدت 15 دقیقه انجام گیرد.
برای رفع احتقان پستان بایستی شیر را با دست یا پمپ تخلیه کرد. پمپ های الکتریکی بهتر عمل می کنند. روش آب گرم به طور مکرر و استفاده از کمپرس سرد جهت رفع این ناراحتی ها کمک کننده است.

بسته شدن مجاری شیر : 

عدم تغذیه مناسب کودک، بی توجهی و تسریع تغذیه کودک توسط مادر و استفاده از کرست محکم و تنگ توسط مادر می تواند باعث بسته شدن مجرای شیر شود. علائم بسته شدن مجرای شیر شامل : حساسیت، گرمی، قرمزی در قسمتی از پستان و ایجاد توده ای قابل لمس در زیر پوست می باشد. گاهی نیز نقطه ای کوچک و سفید رنگ در آغاز مجرای شیر بر روی نوک پستان دیده می شود. ماساژ ناحیه و فشار ملایم می تواند باعث باز شدن مجرای شیر گردد.

  شقاق پستان :

 بسیاری از خانم ها در اوایل شیردهی دچار زخم نوک پستان می گردند. برای اکثریتدرد خفیفی است که خود به خود از بین می رود، اما باید قبل از آن که درد، شدید شودیا زخم، تبدیل به ترک یا شقاق نوک سینه گردد آن را کنترل نمایید. دلیل اصلی زخم نوک سینه می تواند جویده شدن آن توسط لثه های نوزاد باشد.در صورتی که هاله در دهان نوزاد به طور کامل گذاشته نشود نوزاد شروع به جویدن نوک پستان می کند. هم چنین شیردهی اشتباه، مکیدن نوک پستان پس از خالی شدن سینه، جدا کردن نادرست نوزاد از پستان، شستن نوک پستان با صابون می تواند عللدیگری برای این مشکل باشد.

توصیه هایی جهت پیشگیری

- وضعیت شیردهی خود را بررسی کنید. تمام قسمت نوک سینه و آرئول باید در دهان نوزاد قرار گیرد.

 - سعی کنید با هر بار شیردهی وضعیت نوزاد را تغییر دهید.

 - دفعات شیردهی را افزایش و زمان هر بار را کوتاه تر کنید، تا از گرسنگی نوزاد که باعث مک زدن شدید می گردد جلوگیری شود.

 - قبل از شروع شیردهی کمی شیر با دست از سینه خارج سازید. این اقدام به جاری شدن شیر کمک می کند.

 - از مصرف مواد شیمیایی محرک یا صابون ها بر روی نوک سینه خودداری کنید.

 - بعد از پایان شیردهی اجازه دهید سینه با جریان هوا خشک شود و نوک سینه های خود را پاک نکنید.

 - در صورتی که از لایه هایی برای جذب شیر چکه شده از سینه های تان استفاده می کنید به محض مرطوب شدن آن را عوض نمایید.

 - چندین بار در روز نوک سینه ها را کمپرس گرم (نه داغ) و خشک (نه مرطوب) نمایید. یک بطری آب ولرم می تواند برای این کار مناسب باشد.

 - نوک سینه را در معرض هوا قرار دهید، تا پوست آن سفت گردد و از تماس و سایش آن با لباس ها جلوگیری نمایید.

توصیه هایی جهت درمان

از سینه ای که زخم شده شیر بدهید، حتی برای چند دقیقه، تا نوک سینه به شیردهی عادت کند، بهتر است ابتدا با نوک سینه ای که کمتر زخم است شروع کنید، زیرا در این زمان مکیدن نوزاد قوی تر است. اگر اجازه دهید نوک سینه به طور کامل بهبود یابد با شروع شیردهی، مجددا زخم می گردد.
روی نوک های زخم شده را با ویتامین E، روغن زیتون یا لانولین ماساژ دهید و سپس در معرض هوا گذاشته تا خشک شود.

برفک :

برفک یک عفونت قارچی است که در طی شیردهی از مادر به کودک و بالعکس منتقل می شود.قارچ در شرایط گرم و مرطوب رشد می نماید. لذا دهان کودک و نوک پستان مادر محل های مناسبی جهت رشد این قارچ می باشند. درمان عفونت قارچی مشکل است اما خوشبختانه عفونت شایعی نیست. عفونتهای قارچی به طور مکرر در حین یا پس از آنتی بیوتیک تراپی ایجاد می گردند. نوک پستان تو رفته و صورتی رنگ و حساس و دردناک در حین یا بلافاصلهپس از شیردهی علائم عفونت قارچی در مادر و تکه های سفید رنگ و افزایش قرمزی در دهانعلائم برفک در کودک می باشد. همچنین کودک ممکن است دچار ادرار سوختگی و تغییر در خلق و خو گردد و تمایل مکرر به شیر خوردن داشته باشد،

عفونت پستان ( ماستیت ) :

عفونت پستان (ماستیت) باعث ایجاد درد عضلانی (احساسی شبیه به آنفولانزا)، تب ، ایجاد ناحیه قرمزو گرم و حساس بر روی یکی از پستانها (محل تجمع عفونت) می گردد. که در صورت پیشرفت علائمذکر شده بایستی درمان دارویی صورت گیرد. عفونت پستان بیشتر هنگام استرس و خستگی،

نوک پستان ترک خورده، مجرای شیر بسته، احتقان پستان، بی توجهی هنگام تغذیه کودک و پوشیدنکرست محکم و تنگ دیده می شود. درمان شامل آنتی بیوتیک تراپی، کمپرس مرطوب و گرم نواحی عفونی، استراحت و پوشیدن کرست راحت می باشد.

آبسه پستان :

در صورت بهبود پیدا نکردن ماستیت، در مجاری شیر میکروب هم اضافه میشود و باعث به وجود آمدن آبسه میشود. آبسه، نوعی توده چرکی در سینه است و اگر مادر به آن مبتلا شود،چاره ای جز قطع کردن موقتی شیر دادن نخواهد داشت.درمان آبسه به سادگی ماستیت نیست.گاهی برای خلاص شدن از آن باید به عمل جراحی روی بیاورید و اگر با وجود جراحی هم مشکلتان برطرف نشد، سینه در یک عمل جراحی باید تخلیه شود.

روشهای شیردهی :

شست و شوی بیش از اندازه ممنوع!
این ایده که سینه را به صورت مداوم بشوییم یا از محلول های مختلف تمیز کننده استفاده کنیم خودشان مضر است و باعث شقاق نوک سینه می شود. استحمام برای پاکیزگی سینه مادر کافی است و اگر احساس تعریق یا آلودگی کردید سینه را با آب تنها بشویید.

ذکر این نکته ضروری است که قبل از شیردهی حتما دستها با اب و صابون شسته شود و در همه روشها در هنگام شیردهی بیشتر هاله قهوه ای رنگ دور نوک سینه باید در دهان شیر خوار قرار گیرد.

بعد از زایمان و در دوران شیردهی ممکن است حجمی از شیر توسط نوزاد مصرف نشود و در سینه باقی بماند. اگر نوزاد به حد کافی و لازم شیر خورد و باز هم مادر احساس کرد سینه اش سنگین است و شیر دارد، باید به وسیله شیردوش شیر اضافی را بدوشد. اگر شما هم نیاز به دوشیدن شیر دارید، بهتر است شیر دوشیده شده را دور نریزید و در فریزر بگذارید تا در زمان نبودنتان نوزادتان بتواند از آن تغذیه کند.

روش معمول روش بغل کردن نوزاد است . در این حالت با یک دست پستان را گرفته بطوریکه انگشت شست در بالا و سایر انگشتان در زیر قرار گیرد . در این حالت باید لبه تحتانی هاله پستان هم سطح لب پایین نوزاد و قسمت بیشتری از هاله در بالا قابل رؤیت باشد . دهان نوزاد هم کاملا باز و چانه به پستان بچسبد.

روش دوم حالت خوابیده به پهلو است و بیشتر در خانمهای سزارین شده که در ابتدا نشستن برای انها دشوار است کاربرد دارد.

روش سوم روش زیر بازو استدر وضعیت نشسته با یک دست نوزاد رانگه داشته و بدن و پای او در زیر بغل و بازوی مادر قرار می گیرد.

لاپاراسکوپی چسبندگی های لگنی

چسبندگی ها به ارتباطات بین سطوح متقابل صفاقی و غیر صفاقی ارگانهای داخل شکمی و جدار شکم در جایی که نباید ارتباطی داشته باشند اطلاق می شود. این ارتباطات می توانند بصورت باند (با یا بدون عروق خونی) شفاف و ظریف یا متراکم و سفت باشند. و نیز می توانند بصورت چسبیدن دو سطح به یکدیگر بدون وجود باند بین آنها مشاهده شود.

چسبندگی غیر طبیعی از بافت اسکار هستند که بین اندام های داخلی تشکیل می شوند و آن ها را به هم می چسبانند. به طور معمول، بافت اسکار تنها در منطقه آسیب دیده تشکیل شده و به عنوان بخشی از فرایند درمان محسوب می شود.، اما گاهی اوقات این بافت به اندام های مجاور سرایت می کند.
تخمین زده می‌شود که به دنبال 90% از اعمال بزرگ شکمی و 100-55% از اعمال جراحی لگنی چسبندگی ایجاد می‌شود. در واقع بروز چسبندگی، عارضه گریز ناپذیر اعمال جراحی شکمی و لگنی است.
چسبندگی اندام های داخل شکم یا لگن ممکن است در داخل روده و رحم، یا بین سطوح اندام ها و غشاء شکم (صفاق) رشد کنند. در نتیجه اندام از موقعیت اصلی خود کشیده شده و مانع عبور غذا و جریان خون می شود. این انسداد درد شکم یا لگن، نفخ، یبوست، احتباس ادرار، خونریزی قاعدگی نامنظم و یا ناباروری ایجاد می کند.

ریسک فاکتورها

-جراحی لگن یا شکم
عمل جراحی برای برداشتن آپاندیس، کیسه صفرا، هر گونه عمل جراحی در روده، حاملگی خارج رحمی، سزارین یا هر عمل جراحی جدی شکمی یا لگنی ممکن است در شکل گیری چسبندگی اندام های داخل شکم نقش داشته باشند. جراحی در داخل رحم، مانند “دیلاتاسیون و کورتاژ”، ممکن است چسبندگی داخل رحمی (سندرم آشرمن) ایجاد کند.

-التهاب
التهاب هایی مانند آپاندیسیت، بیماری التهابی لگن (PID)، بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو ممکن است نتیجه ای مانند چسبندگی اندام های داخل شکم داشته باشند.

-عفونت
• در بیماری کرون، عفونت باکتریایی می تواند در شکل گیری آبسه در اطراف دیواره روده، به خصوص در اطراف مقعد و مخرج نقش داشته باشد. التیام این نوع از آبسه می تواند منجر به چسبندگی روده شود.
• بیماری های مقاربتی مانند کلامیدیا یا سوزاک، ممکن است باعث ایجاد چسبندگی داخل رحم، لوله های فالوپ و تخمدان ها و اطراف آن شده و درد مزمن لگن، خونریزی قاعدگی نامنظم، ناباروری یا حاملگی خارج رحمی به وجود آورند.
• سل روده
• عفونت محل زخم جراحی

- سایر علل
• خونریزی داخلی شکمی ناشی از سوراخ شدن روده
• اندومتریوز
• وجود سرطان در حفره شکمی یا لگنی
• پرتو درمانی یا شیمی درمانی برای سرطان شکم یا لگن
• وجود جسم خارجی، مثل قطعه ای گاز استریل و یا بخشی از تجهیزات جراحی در حفره شکمی پس از جراحی
• چسبندگی اندام های داخل شکم به ندرت در زمان تولد از علل مختلف ایجاد می شود.

علائم
علائم ناشی از چسبندگی، بسته به محل ایجاد این چسبندگی ها عبارتند از:
• درد شکم: درد ناگهانی و یا مزمن، گاه به گاه یا ثابت و تیر کشیدن شکم. چسبندگی در بالای کبد ممکن است با تنفس عمیق درد ایجاد کند. چسبندگی روده نیز در زمان کشیدن بدن درد ایجاد می کند و موجب انسداد روده نیز می شود.
• درد لگن: این درد می تواند حاد یا مزمن باشد. چسبندگی در نزدیکی مهبل می تواند مقاربت را دردناک کند. درد با کشیدن اعصاب نیز ممکن است ایجاد شود.
• بی اشتهایی و تهوع شایع است.
• گاهی اوقات، درد با استفراغ همراه است. این استفراغ معمولا درد را تسکین می دهد.

عوارض
• انسداد روده :بافت فیبری می تواند از حرکت مواد غذایی در روده جلوگیری کند. این انسداد ممکن است باعث کاهش اشتها، خشکی پوست و دهان، تشنگی شدید، دفع ادرار کم، تهوع، استفراغ، گرفتگی عضلانی شکمی، یبوست، ناتوانی در دفع گاز، تورم شکم و تب ناشی از التهاب روده شود.
• اختناق :چسبندگی ممکن است موجب پیچ خوردن روده ها شده در نتیجه جریان خون قطع و مرگ ناگهانی بافت (گانگرن) قسمت آسیب دیده در کمتر از ۶ ساعت ایجاد شود. علائم این اختلال، که به نام اختناق شناخته می شود شامل، درد ناگهانی، شدید، گرفتگی یا ثابت شکم، تهوع، استفراغ و خونریزی از رکتوم است.
• ناباروری :چسبندگی در رحم و یا لوله های فالوپ می تواند به ناباروری منجر شود.
• حاملگی خارج رحمی :چسبندگی در لوله های فالوپ خطر بارداری خارج رحمی را افزایش می دهد.

نشانه ها
در معاینه فیزیکی مواردی مانند تورم شکم، توده های غیر معمول، صداهای غیر طبیعی شکمی ناشی از انسداد روده، رنگ پریدگی و یا خشکی پوست به علت کم خونی و یا کم شدن آب بدن نیز بررسی می شود.

تشخیص
• سونوگرافی اشعه ایکس معمولا می تواند چسبندگی شکمی را نشان دهد.
• عکس اشعه ایکس پس از بلع باریم می تواند چسبندگی در روده کوچک و تنقیه باریوم، چسبندگی در داخل روده را نشان می دهد.
• سی تی اسکن گاهی اوقات چسبندگی در خارج از روده کوچک را نشان می دهد.
• MRI نیز می تواند چسبندگی داخل و خارج از روده کوچک، بزرگ و رحم را نشان دهد.
• لاپاراسکوپی اغلب می تواند چسبندگی های شکمی در خارج از روده را نشان دهد.
• هیستروسکوپی (آندوسکوپی رحم) می تواند چسبندگی رحم و هیستروسالپنگوگرافی (کنتراست اشعه ایکس از رحم و لوله های) چسبندگی در رحم و لوله های فالوپ را نشان می دهد.

درمان
به کارگیری تکنیک جراحی دقیق و مناسب از قدیم‌الایام به عنوان خط اول دفاع در برابر ایجاد چسبندگی شناخته شده است. هموستاز دقیق وکافی، حداقل تروما به بافت، کاهش آسیب حرارتی، شستشوی فراوان، باعث کاهش ایجاد چسبندگی می‌شود.
دو روش جراحی برای از بین بردن چسبندگی‌های لگن و شکم استفاده می‌شود.

لاپاراتومی :
در این روش، جراح برش بزرگی بر روی شکم ایجاد می‌کند که به وی این امکان را می‌دهد تا چسبندگی‌ها را مشاهده کرده و آن‌ها را درمان کند.در صورت امکان بهتر است قبل از بستن انسزیون لاپاراتومی امنتوم روی روده‌ها کشیده شده، تا روده‌ها در تماس مستقیم با جدار شکم قرار نگیرند.

لاپاراسکوپی :
در این روش با ایجاد چهار برش کوچک بر روی شکم و زیر ناف (برش های ۱ – ۵/۰ سانتی متری ) با دوربین ها و وسایل تخصصی و پیشرفته جراحی انجام می شود. به علت وجود دوربین با بزرگ نمایی ۲۰-۱۵ عمل جراحی با دقت بیشتری انجام می شود.
لاپاراسکوپی به علت کوچک بودن انسزیون‌های شکمی، دستکاری کمتر بافتی و تماس کمتر با مواد خارجی ارجح است.

 مزایا :                                                                                                                                                 

- دوران نقاهت بسیار کوتاه و بازگشت به کار وزندگی روزه در حداقل زمان ممکن                                                                                                                                       
- درد بسیار اندک پس از عمل جراحی
- نداشتن برش روی شکم زیبا بودن ظاهر شکم
- دید بهتر جراح و امکان انجام جراحی دقیق تر
- عدم ایجاد فتق
- عدم ایجاد عفونت

با توجه به کلیه مزایای فوق امروزه سعی می شود حتی المقدور از این روش برای جراحی شکم و لگن استفاده شود. گرچه این روش بسیار توصیه می شود ولی به مهارت، تکنیک و ابزار جراحی فوق پیشرفته ای نیاز دارد. انجام این کار باید فقط توسط افراد متبحر انجام شود.

روش های پیشگیری
ایجاد چسبندگی را می توان تا حدی توسط موارد زیر کنترل کرد:
• انجام تکنیک های جراحی با حداقل تهاجم، مانند لاپاراسکوپی به جای عمل جراحی باز. این روش ها موجب می شود دست کمتر به بافت برخورد داشته باشد. استفاده از بخیه غیر واکنشی، اجتناب از استفاده از دستکش حاوی نشاسته یا پودر تالک و جلوگیری از خشک شدن سطوح اندام با استفاده از اسفنج مرطوب از دیگر روش هایی هستند که می تواند از این عارضه طی عمل جراحی جلوگیری کنند.
• قرار دادن موانع بعد از عمل جراحی (ورق های ساخته شده از سلولز اکسید و مواردی از این دست) که سطوح عضو ها را از هم جدا می کند. این موانع در سطوح اندام های برای ۵ الی ۷ روز باقی می مانند و مانع از تشکیل چسبندگی می شوند. این مواد ۷ تا ۱۴ روز پس از عمل، به صورت طبیعی جذب بدن می شوند.
• تقسیم کردن استروئید داخل شکمی برای جلوگیری از التهاب.
• اجتناب از انجام مکرر عمل جراحی برای حذف چسبندگی. هر عمل جدید می تواند خطر چسبندگی های جدید را افزایش دهد.